چه زمانی باید برای درمان اختلال اضطراب فراگیر (GAD) به روانشناس مراجعه داشته باشیم؟ چطور بفهمیم تظاهرات بالینی ما اضطراب است یا بیماری طبی؟
اضطراب فراگیر چیست؟
گاهی اوقات یه ساعتایی از روز حس خوبی نداریم دچار کلافگی و بی قراری میشیم. اما هرچی دنبال علت خاصی میگردیم چیزی دستگیرمون نمیشه.
شروع میکنیم به چک کردن اطرافمون. مثلا تلفن رو بر میداریم و حال عزیزامون رو میپرسیم، یا اینکه برنامه هامونو مرور میکنیم تا ببینیم چیز خاصی از قلم افتاده یا نه. ولی وقتی بررسی میکنیم میبینیم همه چی سر جای خودش هست. پس این حس آزاردهنده چیه؟
ما در روانشناسی به این حس ناخوشایند و مبهم که همراه با تشویش هست و اغلب علائم و نشانه های دیگری رو هم به همراه داره که در ادامه مفصل در موردش صحبت میکنیم میگیم؛ اضطراب.
اضطراب انواع مختلفی داره. اما شایع ترینش که میشه گفت ازار دهنده ترین هم میتونه باشه اختلال اضطراب فراگیر هست.
شرط وجود اضطراب در فرد
قبل از اینکه شروع کنیم به بحث در مورد نشانه های اضطراب باید یک نکته رو یادمون باشه که:
- نشانه های نام برده باید حداقل از ۶ ماه پیش شروع شده باشند. یعنی من حداقل ۶ ماه هست که از این نشانه ها و علائم اذیت هستم.
- دیگه اینکه این اذیت شدن ها باعث شده باشه تا فرد در حوزه فعالیت های شغلی تحصیلی خانوادگی و… دچار مشکل شده باشه:
– به عنوان مثال انقدر شدت علائم و نشانه ها زیاد هست که فرد هنگام انجام وظایف شغلیش نمیتونه به اندازه کافی تمرکز داشته باشه.
– دایما اشتباهات فاحشی رو انجام میده و همین امر منجر به اخراج شدن از محل کار میشه.
– یا خانمی که مکرر فرزندش رو چک میکنه و اجازه بازی کردن در فضای باز رو به کودکش نمیده. با این کار باعث بگو مگو های متعدد با همسرش میشه. - سوم اینکه دانشجویی به سبب تجربه اضطراب بالا قادر به کنترل تمرکز خودش نیست و نمیتونه درس بخونه. از همین رو کسب نمره پایین ممکنه تهدید کننده وضعیت تحصیلی فرد در اینده باشه.
گوش به زنگ بودن
اولین علائمی که افراد اضطرابی تجربه میکنند گوش به زنگی مفرط هست. مثل یک اژیر خطر که به فرد هشدار میده که خطری در راه است و باعث این میشه فرد در اغلب ساعات روز یک حالت اماده باش قرار بگیره. میتونیم برای این حالت مثل اورژانس بیمارستان رو مطرح کنیم.
تصور کنید توی اورژانس همه اماده باش برای یک حادثه ی بد مثل تصادف سوختگی و… هستند و فردی که دچار اضطراب شده تقریبا همین سبک زندگی میکنه.
مثلا با صدای تلفن یهو دلشوره میگیره:
- نکنه حال پدرم توی خونه بد شده…
- نکنه برای همسرم توی راه اتفاقی افتاده باشه…
- و…
تصویرسازی ذهنی در اضطراب
افرادی که مضطرب هستند قدرت کنترل نگرانی خودشون رو ندارند و از همین رو از تصویر سازی بالایی برخوردار هستند. به عنوان مثال اگر با یکی از عزیزانشون تماس بگیرن و پاسخی دریافت نکنند مجددا تماس بگیرن و باز هم پاسخی دریافت نکنن میتونن یک حادثه ی بد رو توی ذهنشون خلق کنند مثل اینکه ممکنه توی حمام زمین خورده باشن بیهوش شده باشن و هیچ کسی نیست کمکشون کنه پس تا ظهر خبر فوتش رو برام میارن و اگر تا انتهای افکار رو بررسی کنی حتی مراسم سوگواری رو هم توی ذهنشون برگزار کردن.
تصور کنین این افکار که خیلی هم سنگین وزن هستند باعث به وجود اومدن یه تغییرات فیزیولوژیکی توی بدن ما میشن؟
علائم فیزیولوژیک اضطراب
بله نشانه ی بعدی علائم فیزیولوژیک هستن که گاهی اوقات باعث میشن فرد احساس کنه بیماری خاصی داره مثل:
- تپش قلب
- تعریق
- سردردهایی که به صورت حاد شروع میشن و معمولا با مسکن اروم نمیشن
- احساس تنگی در قفسه سینه
- ناراحتی های معده
- افزایش فشار خون
- گشاد شدن مردمک ها
- تکرر ادرار تاخیر ادرار اسهال
- سرگیجه
- احساس منگی
- گزگز شدن و مور مور شدن اندام ها لرزش و….
- و یا تنیدگی های عضلانی مثل درد ناحیه گردن و کتف دیده میشه
اضطراب و افکار مزاحم
نشانه ی بعدی که میخوایم در موردش صحبت کنیم مشکل در تمرکز یا خالی شدن ذهن هست. به این معنی که:
- فرد قبل از خارج شدن از منزل ممکنه بارهای شیر گاز رو چک کنه
- یا اینکه بررسی کنه کلید رو برداشته یا خیر
- یا اگر واضح تر بخوایم در موردش حرف بزنیم فرد اظهار میکنه من جدیدا حواس پرتی شدیدی گرفتم
- یادم نمیاد که به غذام زمان اشپزی نمک زدم یا نه؟
- یا اینکه موبایلمو در روز چندین بار گم میکنم میرم سوپر برای خرید. اما به خاطر نمیارم که دقیقا چه چیزایی لازم داشتم و…
خب اگر ما این نشانه ها رو در نظر بگیریم متوجه میشیم شرایط فرد مضطرب یک شرایط مشوش هست که دایما به دنبال پیش بینی کردن و کنترل کردن شرایط برای جلوگیری از رخدادهای احتمالی فاجعه امیز زندگی هستن. از همین رو تحریک پذیری بالایی رو تجربه میکنن: مثلا با صدای در یهو از جا میپرن یا از زوایه دیگه نمیشه خیلی باهاشون صحبت کرد چون سریع عصبانی میشن و پرخاشگری های کلامی و فیزیکی نظیر پرت کردن اشیا و گاها کتک زدن رو از خودشون نشون میدن.
اختلال خواب و درمان اختلال اضطراب فراگیر
و اما مهم ترین نشانه که ازش به عنوان اختلال در خواب یاد میکنن افراد مضطرب معمولا از زمانی که به تختخواب میرن تا زمانی که به خواب برن تایم خیلی زیادی رو میگذرونند مثلا ممکنه ۱۱ شب به تختخواب خودشون برن در حالی که ساعت یک شب خوابشون ببره و در این زمان مداوم به اتفاق های طول روز یا اینده فکر کنند و از همین رو فردا بعد از بیدار شدن اگر در مورد کیفیت خوابشون سوال بپرسیم هنوز احساس خستگی دارن و کل روز رو کسل و بی رمق سپری میکنند چرا ؟ چون قبل از به خواب رفتن فرد به مقدار زیادی انرژی صرف کرده و این باعث به وجود اومدن یک حس خستگی غیر منطقی میشه.
پرخوابی و اضطراب
اما اختلال خواب در افراد اضطرابی فقط به این شکل نیست. بلکه به صورت پر خوابی هم دیده میشه. به عنوان مثال گاها افراد که نشانه ها و علائم اضطراب رو به تعداد کافی برای تشخیص دریافت کردن با شکایت پرخوابی به روان درمانگر مراجعه می کنند. مثل اینکه من تقریبا روزی ۱۵ ساعت و یا حتی بیشتر خواب هستم. باید اینجا بگیم که افراد مضطرب به نوعی برای فرار از موقعیت های نگران کننده ترجیح میدن بخوابن تا به اون موضوع فکر نکنن و برای مدتی به ذهنشون استراحت بدن که باز خود این نوع رفتار هم منجر به خستگی های مزمن و کاهش انرژی در طول روز میشن.
تشخیص قبل از درمان اختلال اضطراب فراگیر
اما برای آغاز درمان اختلال اضطراب فراگیر لازمه که اول از وجود یا عدم وجودش مطمئن بشیم. مساله ای باید همیشه در نظر داشت اینکه این نشانه ها و علائم نباید ناشی از یک بیماری طبی دیگه مثلا پرکاری تیرویید باشن و یا اینکه نباید ناشی از سومصرف مواد مخدر یا محرک باشند. در غیر این صورت نمیشه تشخیص اختلال اضطرابی رو گذاشت و باید بریم تا جوانب دیگه رو بررسی کنیم.
منبع: کتاب خلاصه روان پزشکی کاپلان-سادوک
